Uczenie się winno też być nakierowane na cel, dlatego że przebiega ono w sposób
najbardziej efektywny wtedy, kiedy uczeń świadomie orientuje swoje prace i oczekiwania. W
edukacji geograficznej celami takimi są, np.: „poznanie, rozumienie i interpretowanie
związków przyczynowo – skutkowych i funkcjonalnych w różnych skalach przestrzennych i
czasowych; zdobycie umiejętności geograficznych niezbędnych do stosowania w praktyce
opanowanej wiedzy geograficznej; zrozumienie złożoności świata, współzależności jego
poszczególnych elementów” (Podstawa programowa dla liceów..., 2002)
Efektywne uczenie się zależy również od motywacji, przede wszystkim zaś od
motywacji wewnętrznej. Jej rozwijaniu sprzyjają:
- ciekawość świata, rozbudzana „zainteresowaniem szeroko rozumianą przestrzenią
geograficzną (własnym regionem, terytorium Polski, Europy, świata) oraz
przygotowaniem do swobodnego poruszania się w niej” (zapis jednego z celów
Podstawy Programowej Kształcenia Ogólnego dla gimnazjum)
- dążenie do uzyskania kompetencji, czyli wiadomości i umiejętności, nazwanych
osiągnięciami w Podstawach programowych kształcenia na poszczególnych
szczeblach, takich jak: „posługiwanie się terminologią geograficzną; gromadzenie,
interpretowanie i prezentowanie wiedzy geograficznej; korzystanie z różnorodnych
źródeł informacji geograficznej; stosowanie wiedzy geograficznej w życiu i wiele
innych - „kształtowanie w uczniach osobistej odpowiedzialności za swoje środowisko życia -
geograficzne i społeczne” (Podstawa Programowa dla gimnazjum), a także własnej
inicjatywy jednostki, jej niezależności decyzji i działania oraz samodoskonalenia.
Zdaniem J.S. Brunera (1966, s.177), problemy z uczeniem się mają miejsce w
szczególnych okolicznościach, np. takich, jakie stwarza szkoła, „gdzie program jest z góry
ustalony, uczniowie zamknięci w klasach, a droga postępowania ściśle wytyczona. Do tego
wymagania szkolne często nie aktywizują mechanizmów podtrzymujących spontaniczną chęć
do nauki, takich jak ciekawość, dążenie do kompetencji, pragnienie doścignięcia wybranego
wzoru oraz głębokie poczucie zaangażowania w ramach społecznej wzajemności”.
Oczywiście zewnętrzna motywacja, zachęta w postaci pochwały, oceny (stopnia szkolnego)
mogą skłonić ucznia do kontynuowania podjętej czynności, a nawet wielokrotnego jej
powtórzenia, ale nie stanowią niezawodnej pożywki dla długotrwałego procesu uczenia się, w
trakcie którego „buduje on swój własny model świata – taki jaki jest i jaki mógłby być”
(tamże). 2.2. Nauczanie
W szkole konstruktywne budowanie wiedzy przez uczniów jest możliwe tylko pod
warunkiem podjęcia przez nauczycieli określonego względem wychowanków działania.
Oczekuje się więc, że:
1) sformułują zadania i problemy odpowiednie (pod względem trudności, atrakcyjności)
dla uczących się
2) zorganizują nauczanie wokół podstawowych zagadnień prezentowanych całościowo
(uczniowie bardziej i z lepszym skutkiem angażują się w rozwiązywanie problemów
przedstawionych całościowo niż wtedy, kiedy wymaga się od nich budowania całości
z drobnych elementów)
3) uwzględnią już przez uczniów posiadaną wiedzę pozaszkolną i wiedzę szkolną
(pochodzącą z wcześniejszych etapów kształcenia), a następnie na fundamencie
przedrozumienia przez uczniów danych zagadnień przystąpią do budowania
rozumienia bardziej złożonego (należy pamiętać, iż konstruowanie nowej wiedzy
winno być poprzedzone przeprowadzeniem diagnozy uczniów na wejściu)