Zadanie
1. Wymień wszystkie terminy związane z ekstremalnymi zjawiskami przy-
rodniczymi. 2. Jaka jest różnica między katastrofą naturalną a klęską żywiołową (wg
definicji ONZ)?
3. Podaj przykłady ekstremalnych zjawisk przyrodniczych.
4. Podaj przykłady klęsk żywiołowych, które w ostatnich latach nawiedziły
Polskę. my, są to zagrożenia podobne, ale ujęte
w sposób bardziej ogólny.
Z przeprowadzonego porównania za-
grożeń przyrodniczych i antropogenicz-
nych wynika, że różnią się one zasadniczo
przewidywalnością oraz długotrwałością
skutków, jakie powodują (powszechnie
uznaje się, że przewidywalność i długo-
trwałość jest w przypadku zagrożeń antro-
pogenicznych większa niż w odniesieniu
do zagrożprzyrodniczych) (Williams 1979,
Walmsley, Lewis 1997).
Zakończenie Przedstawiony w niniejszym artykule
zbiór definicji oraz omówienie współcze-
snego stosowania czterech podstawowych
terminów to początek rozważań nad ich
interpretacją. Pragnę również zwrócić
uwagę, że poruszony problem niejedno-
krotnie pogłębiają nierzetelne tłumaczenia
tekstów obcojęzycznych na język polski,
a także wprowadzanie nowych terminów
o nieco odmiennym zakresie znaczenio-
wym, np.: katastrofa klimatyczna (Bar-
nier 1995), ekstremalne zdarzenia przy-
rodnicze (naturalne) (Warakomski 1997).
O ile w pierwszym przypadku pomocne
jest przytaczanie oryginalnego terminu
w języku obcym, o tyle w drugim – precy-
zyjne definiowanie terminu.
Jest rzeczą zrozumiałą, że w literaturze
naukowej często są definiowane nowe lub
nie do końca przyjęte przez środowisko
pojęcia, ale późniejsze użycie ich w in-
nych materiałach bez owych definicji po-
woduje zamieszanie i niekiedy niewłaści-
we rozumienie, czego efektem staje się
następnie błędne stosowanie tych pojęć.
Przestrzec chciałoby się również przed
bezkrytycznym cytowaniem prasy co-
dziennej, szczególnie gdy z wycinków ga-
zet korzystają w celach dydaktycznych na-
si uczniowie. Umiar należy zalecić rów-
nież w tworzeniu przedziwnych, i chyba
zbędnych, połączeń terminów – powstają
wówczas twory o charakterze literackim,
jak np. ekstremalne katastrofy czy ekstre-
malne kataklizmy bądź katastrofalne klęski
i temu podobne.
ekstremalne zjawiska przyrodnicze
– przyrodniczy (wiązany ze zjawiskiem
ekstremalnym lub anomalnym) i społeczny
(wiązany z niekorzystnymi skutkami dla
człowieka). Zaznacza się również, iż dla
rozmiarów szkód wywołanych zjawiskiem
ekstremalnym istotne znaczenie ma podat-
ność społeczności na skutki zagrożeń. Roz-
miary te mogą ulec ograniczeniu poprzez
odpowiednią organizację systemu ochro-
ny, z uwzględnieniem m.in. monitoringu,
prognozowania zagrożeń, ostrzegania,
a także poprzez budowę urządzeń och-
ronnych, wprowadzenie stosownych zasad
użytkowania ziemi wraz z przestrzeganiem
przepisów budowlanych, udzielanie szyb-
kiej pomocy doraźnej oraz przygotowanie
środków kompensujących straty (Lisow-
ski, 2000).
Na mapie zmieszczonej w Wielkiej En-
cyklopedii PWN (2003) użyto pojęcia za-
grożenia naturalne przy wyróżnianiu
głównych obszarów geograficzno-klima-
tycznych, w których występują charaktery-
styczne dla każdego z nich zagrożenia na-
turalne – na przykład strefę umiarkowa-
nych szerokości geograficznych cechować
mogą huragany, lokalne wiatry dynamicz-
ne w obszarach górsko-wyżynnych (w Pol-
sce halny), lokalne trąby powietrzne, po-
wodzie i susze, bardzo mroźne lub nad-
zwyczaj ciepłe zimy, nadzwyczajne opady
śniegu, lawiny śniegowe i błotne, erupcje
wulkanów. Na innej liście katastrofalnych
zagrożeń w Europie znajdują się: powo-
dzie, susze, pożary lasów, burze i wichury,
lawiny, trzęsienia ziemi, wybuchy wulka-
nów (Bartkiewicz i inni, 2005). Jak widzi-
LITERATURA: z
Barnier M., 1995, Atlas wielkich zagrożeń. Ekologia,
środowisko, przyroda, Wyd. Naukowo-Techniczne,
Warszawa z
Lisowski A., 2003, Koncepcje przestrzeni w geografii
człowieka, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, War-
szawa z
Bartkiewicz E., Leśny J., Juszczak R., 2005, Ekstremal-
ne zjawiska hydro-meteorologiczne w Europie w la-
tach 1994–2004. Woda, Materiały z XXXI Ogólno-
polskiego Zjazdu Agrometeorologów na temat „Wy-
zwania agrometeorologii wobec ekstremalnych zja-
wisk pogodowych”, Bydgoszcz, wrzesień 2005 r.
z Miętus M., 2005, Ekstremalne zjawiska klimatyczne
z perspektywy IPCC. Ekstremalne zjawiska hydrolo-
giczne i meteorologiczne, seria: Monografie, Polskie
Towarzystwo Geofizyczne, IMiGW, Warszawa
z Bokwa A., Walczak M., 2004, Encyklopedia Klimato-
logiczna ESPERE: Wykorzystanie nowych mediów
w edukacji, Wyd. UJ, Kraków
z Bujak F., 1932, Kronika klęsk elementarnych w Polsce
i krajach sąsiednich w latach 1450–1586, Instytut Po-
pierania Polskiej Twórczości Naukowej, Lwów
z Fritz C. E., 1961, Disaster, (w:) Contemporary Social
Problems (red. R. K. Merton, R. A. Nisbeta), Harco-
urt, Brace, Jovanovitch, New York, s. 651–694
z Namaczyńska S., 1937, Kronika klęsk elementarnych
w Polsce i krajach sąsiednich w latach 1648–1696,
cz. I. Zjawiska meteorologiczne i pomory, „Badania
z Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 23, Lwów
z Warakomski W., 1997, Problemy z klasyfikacją i prze-
widywaniem pogodowych zjawisk ekstremalnych,
(w:) Ekstremalne zjawiska meteorologiczne, hydrolo-
giczne i oceanograficzne, Polskie Towarzystwo Geofi-
zyczne, Warszawa
z Werchracki R., 1938, Klęski elementarne w Polsce
w latach 1587–1647, cz. I. Zjawiska meteorologicz-
ne, stan urodzajów i pomory bydła, Sprawozdania,
Tow. Nauk. Lwów, R. 18,3
z Whittow J., 1980, Disasters: the anatomy of environ-
mental hazards, Penguin, Harmondsworth
z z
Fritz C. E., 1968, Disaster, (w:) International Encyclo-
pedia of the Social Sciences 4, s. 202-207
z IPCC, 2001, Raport Międzyrządowego Zespołu ds.
Zmiany Klimatu (ang. Intergovernmental Panel on Cli-
mate Change, IPCC), Cambridge University Press,
London Nowa Encyklopedia Powszechna, 1995, PWN, War-
szawa z
Wielka Encyklopedia PWN, 2001, 2002, 2003,
tom II, VIII, XIII, XIV, Warszawa
z Osmańczyk E. J, 1982, Encyklopedia ONZ i stosun-
ków międzynarodowych, WPW, Warszawa
z z
Plit F., 1989, Geografia klęsk żywiołowych – nowa ga-
łąź geografii?, „Przegląd Geograficzny”, t. LXI, z. 1–2,
s. 115–120
Williams N. J., 1979, The definition of shopper types as
an aid in the analysis of spatial consumer behaviour,
„Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie”, 70
z Zieliński J., 2005, Meteorologia i hydrologia a bezpie-
czeństwo publiczne. Rola IMGW. Ekstremalne zjawiska
hydrologiczne i meteorologiczne, seria: Monografie,
Polskie Towarzystwo Geofizyczne, IMGW, Warszawa
z Źródła internetowe:
– „Serwis Prawny”, Rzeczpospolita: http://www.lex.
pl/dziennik-ustaw, – EM-DAT Emergency Disasters Data Base: http://
www.em-dat.net/ – Encyklopedia PWN: http://encyklopedia.pwn.pl
– IPCC, Baede A., Glossary, Annex 1: http://www.ipcc.ch/
– The Aberfan Disaster, 21 October 1966:
http://www.nuffield.ox.ac.uk/politics/aberfan/ho- me.htm;
http://www.alangeorge.co.uk/aberfandisaster.htm; http://www.so uth -wa les.po li ce.uk/fe/ma ster.
asp?n1=8&n2=253&n3=492 z
Polaczkówna M, 1925, Wahania klimatyczne w Pol-
sce w wiekach średnich, (w:) „Prace Geograficzne
wydawane przez prof. E. Romera”, zeszyt V, Książni-
ca–Atlas, Lwów–Warszawa
z Słownik języka polskiego, 1981, PWN, Warszawa
z Lisowski A., 1993, Skutki występowania wybranych
zagrożeń naturalnych i ich percepcja w Polsce, Wyd.
Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
z Szewczuk J., 1939, Kronika klęsk elementarnych
w Galicji w latach 1772–1848, „Badania z Dziejów
Społecznych i Gospodarczych”, 35, Lwów
z Lisowski A., 1996, Antropogeniczne uwarunkowania
klęsk żywiołowych, „Przegląd Geograficzny”,
t. LXVIII, z. 1–2, s. 67–78
z z
Lisowski A., 2000, Klęski żywiołowe – od pokory wo-
bec losu do akceptacji ryzyka, „Czasopismo Geogra-
ficzne” z. LXXI, 1, s. 43–51
Walawender A., 1932, Kronika klęsk elementarnych
w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1450–1586
(red. F. Bujak), Instytut Popierania Polskiej Twórczo-
ści Naukowej, Lwów
z Walmsley D. J., Lewis G. J., 1997, Geografia człowie-
ka. Podejścia behawioralne, PWN, Warszawa
geografia w szkole
7