Get Adobe Flash player
ekstremalne zjawiska przyrodnicze geografia 6 w szkole Art. 1. Ustawa określa tryb wprowadze- nia i zniesienia stanu klęski żywiołowej, a także zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie sta- nu klęski żywiołowej. Art. 2. Stan klęski żywiołowej może być wprowadzony dla zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicz- nych noszących znamiona klęski żywioło- wej oraz w celu ich usunięcia. Art. 3.1. Ilekroć w ustawie jest mowa o: 1) klęsce żywiołowej – rozumie się przez to katastrofę naturalną lub awarię technicz- ną, których skutki zagrażają życiu lub zdro- wiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziała- niu różnych organów i instytucji oraz spe- cjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem (...). Art. 4.1. Stan klęski żywiołowej może być wprowadzony na obszarze, na którym wystąpiła klęska żywiołowa, a także na ob- szarze, na którym wystąpiły lub mogą wy- stąpić skutki tej klęski. 2. Stan klęski żywiołowej wprowadza się na czas oznaczony, niezbędny dla zapobie- żenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, nie dłuższy niż 30 dni. Ustawa reguluje również: zasady działa- nia organów władzy publicznej (rozdz. 2), zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela (rozdz. 3), przepisy karne (rozdz. 4) oraz zmiany w przepisach obowią- zujących oraz przepis końcowy (rozdz. 5). Ponadto szereg ustaw oraz rozporządzeń Ra- dy Ministrów reguluje stan zwalczania skut- ków klęski żywiołowej. Według A. Lisowskiego (1993) oraz UNDRO katastrofa naturalna to zjawisko przyrodnicze wywołujące szkody material- ne i niematerialne. Jak wiadomo, katastro- fa to wydarzenie nagłe, tragiczne w skut- kach, powodujące straty materialne, znisz- czenie, wielkie nieszczęście (Słow nik języ- ka polskiego, 1981, s. 900). Spotkać się można z podobnie rozumianym pojęciem katastrofa przyrodnicza. Katastrofa jest w tym rozumieniu nie tylko zdarzeniem nagłym, lecz także incydentalnym, wystę- pującym w ograniczonym czasie i prze- strzeni, o zróżnicowanym czasie nadejścia i trwania, częstości występowania i zakre- sie wywołanych szkód. Podejmowano próby wypracowania uniwersalnego kryterium w celu wyzna- czenia podstawy zakwalifikowania zdarze- nia jako katastrofy. Takimi kryteriami są najczęściej: liczba zabitych (ponad 10 osób), liczba rannych (ponad 100 osób), straty materialne (przekraczające wartość 1 miliona USD), a czasami także koniecz- ność udzielenia pomocy międzynarodo- wej. Jeżeli zjawisko wystąpi na mniejszym obszarze, kryteria te mogą być proporcjo- nalnie niższe (Lisowski 1993). Według A. Lisowskiego (1996) kata- strofą jest nieodwracalne przejście syste- mu do nowego stanu równowagi. Przyta- czana wyżej Ustawa z dnia 18 kwiet- nia 2002 r. (Dz. U. Nr 62, poz. 558) o sta- nie klęski żywiołowej zawiera również od- niesienie w art. 2 i art. 3 do katastrofy na- turalnej. W międzynarodowej bazie da- nych dotyczących katastrof naturalnych EM-DAT (Emergency Disasters Data Base) zastosowano następujące kryteria zdarzeń uznawanych za katastrofy naturalne: 1) co najmniej 10 osób poniosło śmierć, 2) co najmniej 100 osób ucierpiało (zosta- ło rannych lub pozbawionych dachu nad głową), 3) ogłoszono stan klęski żywiołowej, 4) zaapelowano o pomoc międzynarodową. Do tych kryteriów nawiązał A. Lisowski (1993), rozróżniając dodatkowo znaczące katastrofy naturalne w przypadku, gdy: mają miejsce dwa z ostatnich wymienio- nych powyżej punktów (czyli ogłoszono stan klęski żywiołowej i zaapelowano o pomoc międzynarodową) oraz zdarzenia te stały się przyczyną znaczących strat ma- terialnych. Wśród katastrofalnych zagrożeń w Europie wymienia się: powodzie, susze, pożary lasów, burze i wichury, lawiny (na skutek wystąpienia ekstremalnych zja- wisk pogodowych), trzęsienia ziemi i wy- buchy wulkanów (Bartkiewicz i in. 2005). Zjawiska ekstremalne Ze Słownika języka polskiego (1981) do- wiemy się, czym jest zjawisko (s. 1023) oraz ekstremalny (s. 529), brak tam jednak wyjaśnienia dotyczącego zjawisk ekstre- malnych. W opracowaniu A. Lisowskiego (2000) stykamy się ze sformułowaniem przyrodnicze zjawiska ekstremalne (lub anomalne), w którym dostrzega się bli- skość znaczeniową z pojęciem zagrożenie przyrodnicze. Ekstremalne zjawisko jest rozumiane jako odbiegające od przecięt- nych (norm) wartości parametrów je cha- rakteryzujących. Autor zwraca uwagę na dyskusyjną według niego kwestię trzech wymiarów: 1) norma, 2) odchylenia od niej, 3) częstotliwość występowania. W analizach dotyczących Europy, wśród ekstremalnych zjawisk hydromete- orologicznych brane pod uwagę były: fale upałów i chłodu, burze i wichury, ekstre- malne opady, jak również powodzie, su- sze, pożary oraz osuwiska (lawiny śnieżne i błotne). Niektóre z tych zdarzeń trudno bezpośrednio zaliczyć do zjawisk hydro- meteorologicznych (np. pożary), jednak ich wystąpienie może być uwarunkowane wcześniejszym wystąpieniem określonych zjawisk meteorologicznych bądź osiągnię- ciem przez nie dużego nasilenia – przykła- dem mogą być pożary w Grecji w sierp- niu 2007 r. po wystąpieniu fali upałów. Wśród konsekwencji zdarzeń wywołanych ekstremalnymi zjawiskami hydrometeoro- logicznymi są wymieniane, między innymi, ofiary śmiertelne (Bartkiewicz i in. 2005). Poza fizycznym wymiarem norm zjawi- ska ekstremalnego o charakterze hydrome- teorologicznym, dostrzegany jest aspekt skutków jego wystąpienia, niezależnie od strefy, w której miało ono miejsce. Pod- kreślany jest zawsze związany z nim stan zagrożenia życia, zdrowia oraz mienia lu- dzi (Zieliński 2005). Obok zagadnień dotyczących zmian i zmienności klimatu, ekstremalne zjawiska pogodowe i klimatyczne znalazły się w ostatnich kilku latach w centrum zainte- resowania specjalistów zajmujących się problematyką zmian globalnych. W opra- cowaniach IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change – Międzyrządowy Ze- spół do spraw Zmian Klimatycznych; w 2007 r. instytucja ta otrzymała pokojową nagrodę Nobla) definiuje się ekstremalne zjawisko pogodowe. Określa się je mia- nem „rzadkiego” – na podstawie właściwe- go dla danego miejsca rozkładu prawdopo- dobieństwa występowania. Może to być odmiennie rozumiane w poszczególnych regionach. Zwykle przyjmuje się, że zjawi- sko rzadkie to takie, które nie jest częstsze niż określone przez wartości kwantyli 10- i 90-procentowych rozkładu prawdopodo- bieństwa występowania. Natomiast ekstre- malne zjawisko klimatyczne jest średnią liczbą przypadków ekstremalnych zjawisk pogodowych w pewnym okresie (Mię- tus 2005). Za ekstremalne zjawiska klima- tyczne uznawane są zjawiska występujące nieregularnie i często mające znamiona klęsk żywiołowych: susze, powodzie, dłu- gotrwałe przymrozki, długie i surowe zimy lub bezśnieżne zimy, huragany i sztormy i in. (Pruchnicki 1999). Oryginalne defini- cje angielskojęzyczne można odnaleźć w słowniku utworzonym na potrzeby prac prowadzonych przez specjalistów IPCC. Klęski elementarne Problematyką klęsk elementarnych zajmowali się już M. Polaczkówna (1925), F. Bujak oraz A. Walawender (1932), two- rząc cenną bazę danych historycznych. Zjawiska te rozumiane są przez nich jako: głody, mory, pożary i wojny. Ich śladem poszli R. Werchracki (1938), S. Namaczyń- ska (1937), J. Szewczuk (1939), uzupełnia- jąc analizę o kolejne okresy historyczne. Spośród interesujących nas zjawisk przy- rodniczych, na uwagę zasługuje umiesz- czenie wśród klęsk elementarnych poża- rów, które wymieniane są także wśród za- grożeń naturalnych. Na początku rozwoju przyrodoznawstwa klęski elementarne uznawano za naturalne czynniki regulują- ce liczebność populacji (Lisowski 2000). Zagrożenia przyrodnicze (naturalne) W stosowaniu pojęcia zagrożenia na- turalne (przyrodnicze) zauważa się więk- szy stopień ogólności, niż w przypadku po- zostałych pojęć (Plit 1989). Może ono do- tyczyć zjawisk biotycznych i abiotycznych. Jak już wspomniano, dostrzega się po- dwójny aspekt zagrożeń naturalnych