Get Adobe Flash player
Jan Flis, 1975, Para wodna w atmosferze, Geografia w szkole, R.25, nr 5, 25-29. Para wodna w atmosferze Przyczyną wielu błędów, nieścisłości i nieporozumień w nauczaniu elementów meteorologii na lekcjach geografii jest rozbieżność między naukowym, fizycznym i meteorologicznym pojmowaniem pary wodnej a znaczeniem słowa para w języku potocznym. Dziecko, które czytało „Lokomotywę” Tuwima, oczywiście kojarzy sobie słowo para z białymi kłębami buchającymi z cylindrów parowozu. Dorośli mówią o unoszeniu się pary nad garnkiem z gotująca się wodą i o parze, która szła z ust w czasie zimnego mrozu. W fizycznym zaś pojmowaniu para wodna jest wodą w lotnym stanie skupienia, jest ciałem niewidzialnym i niedostrzegalnym naszym wzrokiem. Nawet dorośli, w tym wielu nauczycieli geografii, nie uświadamiają sobie owej różnicy. Kiedy określałem na wykładzie warunki parowania wody z rzek, spotkałem się z opozycją studenta nauczyciela. Twierdził, że mieszka nad rzeką i obserwuje, iż nie w lecie, ale w zimie „rzeka najczęściej i najbardziej intensywnie paruje”. Ukazywanie się oparu (mgły) nad rzeką uznawał on za równoznaczne z parowaniem wody. A przecież tworzenie się owego oparu było wynikiem wprost przeciwnego procesu: kondensacji pary wodnej. Dzieci w szkole dowiadują się na samym wstępie, że parowanie polega na odrywaniu się cząstek wody od jej powierzchni. Ponieważ zaś para wodna jest lżejsza od powietrza, przeto unosi się do góry. Jest to sformułowanie błędne. Para wodna nie unosi się w powietrzu do góry z powodu swej lekkości, lecz jak każdy gaz rozprasza się (dyfunduje) na wszystkie strony i staje się w ten sposób składnikiem powietrza. Gazy w powietrzu nie układają się warstwami według swego „ciężaru”, lecz mieszają dyfuzyjnie. Dalsze rozpatrywanie pary wodnej jako ciała samoistnego jest mylne. Para wodna nie unosi się w powietrzu; w pewnych okolicznościach wilgotne powietrze unosi się do góry ( wraz z zawartą w nim parą wodną). Możemy co najwyżej powiedzieć, że przy tym samym ciśnieniu i w tej samej temperaturze powietrze wilgotne, zawierające dużo pary wodnej, jest objętościowo lżejsze od powietrza suchego, więc może się w pewnych sytuacjach łatwiej unosić do góry. W podręczniku geografii dla klasy IV słusznie zaznaczono, że para wodna wznosząca się w powietrze jest niewidoczna i że w niskiej temperaturze powstają w niej chmury. Ale uczniowi pozostaje w pamięci, że chmury są z pary wodnej, jak stół jest z drewna, a szyba ze