Get Adobe Flash player
Zadanie 1. Wymień wszystkie terminy związane z ekstremalnymi zjawiskami przy- rodniczymi. 2. Jaka jest różnica między katastrofą naturalną a klęską żywiołową (wg definicji ONZ)? 3. Podaj przykłady ekstremalnych zjawisk przyrodniczych. 4. Podaj przykłady klęsk żywiołowych, które w ostatnich latach nawiedziły Polskę. my, są to zagrożenia podobne, ale ujęte w sposób bardziej ogólny. Z przeprowadzonego porównania za- grożeń przyrodniczych i antropogenicz- nych wynika, że różnią się one zasadniczo przewidywalnością oraz długotrwałością skutków, jakie powodują (powszechnie uznaje się, że przewidywalność i długo- trwałość jest w przypadku zagrożeń antro- pogenicznych większa niż w odniesieniu do zagrożprzyrodniczych) (Williams 1979, Walmsley, Lewis 1997). Zakończenie Przedstawiony w niniejszym artykule zbiór definicji oraz omówienie współcze- snego stosowania czterech podstawowych terminów to początek rozważań nad ich interpretacją. Pragnę również zwrócić uwagę, że poruszony problem niejedno- krotnie pogłębiają nierzetelne tłumaczenia tekstów obcojęzycznych na język polski, a także wprowadzanie nowych terminów o nieco odmiennym zakresie znaczenio- wym, np.: katastrofa klimatyczna (Bar- nier 1995), ekstremalne zdarzenia przy- rodnicze (naturalne) (Warakomski 1997). O ile w pierwszym przypadku pomocne jest przytaczanie oryginalnego terminu w języku obcym, o tyle w drugim – precy- zyjne definiowanie terminu. Jest rzeczą zrozumiałą, że w literaturze naukowej często są definiowane nowe lub nie do końca przyjęte przez środowisko pojęcia, ale późniejsze użycie ich w in- nych materiałach bez owych definicji po- woduje zamieszanie i niekiedy niewłaści- we rozumienie, czego efektem staje się następnie błędne stosowanie tych pojęć. Przestrzec chciałoby się również przed bezkrytycznym cytowaniem prasy co- dziennej, szczególnie gdy z wycinków ga- zet korzystają w celach dydaktycznych na- si uczniowie. Umiar należy zalecić rów- nież w tworzeniu przedziwnych, i chyba zbędnych, połączeń terminów – powstają wówczas twory o charakterze literackim, jak np. ekstremalne katastrofy czy ekstre- malne kataklizmy bądź katastrofalne klęski i temu podobne. ekstremalne zjawiska przyrodnicze – przyrodniczy (wiązany ze zjawiskiem ekstremalnym lub anomalnym) i społeczny (wiązany z niekorzystnymi skutkami dla człowieka). Zaznacza się również, iż dla rozmiarów szkód wywołanych zjawiskiem ekstremalnym istotne znaczenie ma podat- ność społeczności na skutki zagrożeń. Roz- miary te mogą ulec ograniczeniu poprzez odpowiednią organizację systemu ochro- ny, z uwzględnieniem m.in. monitoringu, prognozowania zagrożeń, ostrzegania, a także poprzez budowę urządzeń och- ronnych, wprowadzenie stosownych zasad użytkowania ziemi wraz z przestrzeganiem przepisów budowlanych, udzielanie szyb- kiej pomocy doraźnej oraz przygotowanie środków kompensujących straty (Lisow- ski, 2000). Na mapie zmieszczonej w Wielkiej En- cyklopedii PWN (2003) użyto pojęcia za- grożenia naturalne przy wyróżnianiu głównych obszarów geograficzno-klima- tycznych, w których występują charaktery- styczne dla każdego z nich zagrożenia na- turalne – na przykład strefę umiarkowa- nych szerokości geograficznych cechować mogą huragany, lokalne wiatry dynamicz- ne w obszarach górsko-wyżynnych (w Pol- sce halny), lokalne trąby powietrzne, po- wodzie i susze, bardzo mroźne lub nad- zwyczaj ciepłe zimy, nadzwyczajne opady śniegu, lawiny śniegowe i błotne, erupcje wulkanów. Na innej liście katastrofalnych zagrożeń w Europie znajdują się: powo- dzie, susze, pożary lasów, burze i wichury, lawiny, trzęsienia ziemi, wybuchy wulka- nów (Bartkiewicz i inni, 2005). Jak widzi- LITERATURA: z Barnier M., 1995, Atlas wielkich zagrożeń. Ekologia, środowisko, przyroda, Wyd. Naukowo-Techniczne, Warszawa z Lisowski A., 2003, Koncepcje przestrzeni w geografii człowieka, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, War- szawa z Bartkiewicz E., Leśny J., Juszczak R., 2005, Ekstremal- ne zjawiska hydro-meteorologiczne w Europie w la- tach 1994–2004. Woda, Materiały z XXXI Ogólno- polskiego Zjazdu Agrometeorologów na temat „Wy- zwania agrometeorologii wobec ekstremalnych zja- wisk pogodowych”, Bydgoszcz, wrzesień 2005 r. z Miętus M., 2005, Ekstremalne zjawiska klimatyczne z perspektywy IPCC. Ekstremalne zjawiska hydrolo- giczne i meteorologiczne, seria: Monografie, Polskie Towarzystwo Geofizyczne, IMiGW, Warszawa z Bokwa A., Walczak M., 2004, Encyklopedia Klimato- logiczna ESPERE: Wykorzystanie nowych mediów w edukacji, Wyd. UJ, Kraków z Bujak F., 1932, Kronika klęsk elementarnych w Polsce i krajach sąsiednich w latach 1450–1586, Instytut Po- pierania Polskiej Twórczości Naukowej, Lwów z Fritz C. E., 1961, Disaster, (w:) Contemporary Social Problems (red. R. K. Merton, R. A. Nisbeta), Harco- urt, Brace, Jovanovitch, New York, s. 651–694 z Namaczyńska S., 1937, Kronika klęsk elementarnych w Polsce i krajach sąsiednich w latach 1648–1696, cz. I. Zjawiska meteorologiczne i pomory, „Badania z Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 23, Lwów z Warakomski W., 1997, Problemy z klasyfikacją i prze- widywaniem pogodowych zjawisk ekstremalnych, (w:) Ekstremalne zjawiska meteorologiczne, hydrolo- giczne i oceanograficzne, Polskie Towarzystwo Geofi- zyczne, Warszawa z Werchracki R., 1938, Klęski elementarne w Polsce w latach 1587–1647, cz. I. Zjawiska meteorologicz- ne, stan urodzajów i pomory bydła, Sprawozdania, Tow. Nauk. Lwów, R. 18,3 z Whittow J., 1980, Disasters: the anatomy of environ- mental hazards, Penguin, Harmondsworth z z Fritz C. E., 1968, Disaster, (w:) International Encyclo- pedia of the Social Sciences 4, s. 202-207 z IPCC, 2001, Raport Międzyrządowego Zespołu ds. Zmiany Klimatu (ang. Intergovernmental Panel on Cli- mate Change, IPCC), Cambridge University Press, London Nowa Encyklopedia Powszechna, 1995, PWN, War- szawa z Wielka Encyklopedia PWN, 2001, 2002, 2003, tom II, VIII, XIII, XIV, Warszawa z Osmańczyk E. J, 1982, Encyklopedia ONZ i stosun- ków międzynarodowych, WPW, Warszawa z z Plit F., 1989, Geografia klęsk żywiołowych – nowa ga- łąź geografii?, „Przegląd Geograficzny”, t. LXI, z. 1–2, s. 115–120 Williams N. J., 1979, The definition of shopper types as an aid in the analysis of spatial consumer behaviour, „Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie”, 70 z Zieliński J., 2005, Meteorologia i hydrologia a bezpie- czeństwo publiczne. Rola IMGW. Ekstremalne zjawiska hydrologiczne i meteorologiczne, seria: Monografie, Polskie Towarzystwo Geofizyczne, IMGW, Warszawa z Źródła internetowe: – „Serwis Prawny”, Rzeczpospolita: http://www.lex. pl/dziennik-ustaw, – EM-DAT Emergency Disasters Data Base: http:// www.em-dat.net/ – Encyklopedia PWN: http://encyklopedia.pwn.pl – IPCC, Baede A., Glossary, Annex 1: http://www.ipcc.ch/ – The Aberfan Disaster, 21 October 1966: http://www.nuffield.ox.ac.uk/politics/aberfan/ho- me.htm; http://www.alangeorge.co.uk/aberfandisaster.htm; http://www.so uth -wa les.po li ce.uk/fe/ma ster. asp?n1=8&n2=253&n3=492 z Polaczkówna M, 1925, Wahania klimatyczne w Pol- sce w wiekach średnich, (w:) „Prace Geograficzne wydawane przez prof. E. Romera”, zeszyt V, Książni- ca–Atlas, Lwów–Warszawa z Słownik języka polskiego, 1981, PWN, Warszawa z Lisowski A., 1993, Skutki występowania wybranych zagrożeń naturalnych i ich percepcja w Polsce, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa z Szewczuk J., 1939, Kronika klęsk elementarnych w Galicji w latach 1772–1848, „Badania z Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 35, Lwów z Lisowski A., 1996, Antropogeniczne uwarunkowania klęsk żywiołowych, „Przegląd Geograficzny”, t. LXVIII, z. 1–2, s. 67–78 z z Lisowski A., 2000, Klęski żywiołowe – od pokory wo- bec losu do akceptacji ryzyka, „Czasopismo Geogra- ficzne” z. LXXI, 1, s. 43–51 Walawender A., 1932, Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1450–1586 (red. F. Bujak), Instytut Popierania Polskiej Twórczo- ści Naukowej, Lwów z Walmsley D. J., Lewis G. J., 1997, Geografia człowie- ka. Podejścia behawioralne, PWN, Warszawa geografia w szkole 7