Czynność
Według Tadeusza Tomaszewskiego, twórcy szkoły naukowej „psychologia czynności”,
czynność to wszelki proces ukierunkowany na wynik, a dokładniej „proces ukierunkowany na
osiągnięcie wyniku, o strukturze kształtującej się stosownie do warunków, tak że możliwość
osiągnięcia wyniku zostaje utrzymana” (1963, s. 139).
Ta rozwinięta definicja wymaga objaśnienia:
1. Czynność jest celowym zachowaniem się człowieka. Jest ukierunkowana na wynik i
aktywnie regulowana przez podmiot tej czynności, czyli przez jej wykonawcę.
2. Większość czynności możemy podzielić na składowe czynności proste lub włączyć do
rozbudowanej czynności złożonej . Poziom szczegółowości analizy zależy od jej celów i od
stopnia opanowania czynności przez jej wykonawcę.
3. Na przebieg czynności oddziałują różnorodne warunki zewnętrzne i wewnętrzne, w tym
głównie jej środowisko materialne oraz struktura organizmu człowieka wykonującego daną
czynność. 4. Świadomość wykonywania czynności zależy od charakteru i stopnia złożoności tej
czynności oraz od wyćwiczenia podmiotu.
5. Kształtowanie się struktury czynności stosownie do warunków polega na wprowadzaniu
nowej kolejności i koordynacji czynności składowych. Gdy osiągnięcie wyniku czynności bez
zmiany jej typowej struktury jest niemożliwe, mówimy o sytuacji trudnej (tamże, s. 124-139).
6. W każdym przypadku wynik czynności, to jest „końcowy stan, do którego ona zmierza”
(tamże, s. 113) stanowi o jej wartości i charakterze. Oprócz wyniku czynność przynosi skutki
uboczne , które mogą być ważne dla podmiotu.
Na przykład kierowca samochodu zatrzymujący pojazd przed czerwonym światłem
wykonuje czynność, gdyż:
1. Reguluje ruch samochodu tak, by łagodnie wytracić szybkość i stanąć we właściwym
miejscu. 2. Zachowanie to można podzielić na czynności proste, jak: redukcja biegów, hamowanie
pojazdu, ocena odległości od skrzyżowania, ocena położenia innych pojazdów, lub włączyć
do pewnej czynności złożonej, jak pokonanie pewnego odcinka trasy lub całej trasy podróży
samochodowej. 3. Warunkami zewnętrznymi tej czynności są m.in. nasilenie ruchu drogowego,
widoczność, stan nawierzchni, obciążenie pojazdu, sprawność układu hamulcowego, stan
ogumienia kół, a warunkami wewnętrznymi - doświadczenie kierowcy, jego sprawność
fizyczna, jego dyspozycja psychiczna w danym dniu i wiele innych czynników.