Gry i rozrywki umysłowe łączą element zabawy, nauki i współzawodnictwa, pozwalają pokonywać
trudności i poszukiwać rozwiązań logicznych procesie dydaktycznym. Stwierdza się, że ćwiczą pamięć,
spostrzegawczość, orientację, szybkość reakcji, uwagę, umiejętność logicznego kojarzenia i wnioskowania,
analityczny krytycyzm oraz precyzję sformułowań. Rozwiązywaniu zadań towarzyszą: pasja poszukiwawcza,
radość wynikająca z pokonywania trudności, motywacja pogłębiania i porządkowania informacji oraz
kształtowanie nawyku sięgania do różnych źródeł wiedzy. Gry, zabawy i rozrywki w postaci krzyżówek czy
zagadek można stosować indywidualnie, łączyć w serie, zestawy, inicjować konkursy twórczości i zawody
sprawności intelektualnej, można także stosować rozrywki umysłowe jako element kontroli osiągnięć
szkolnych uczniów.
Jedną z form metody gier dydaktycznych są krzyżówki, które można stosować w celu utrwalenia
pojęć i terminów. Cieszą się one szczególnie dużym zainteresowaniem wśród uczniów klas piątych i szóstych.
Zagadki służą w szczególny sposób autokontroli i autoocenie. Można je stosować na lekcjach
powtórzeniowych, jako podstawę do cząstkowej oceny szkolnej, w czasie integracji treści danej jednostki
lekcyjnej, jako pracę domową uczniów a także jako metodę pracy na zajęciach pozalekcyjnych.
W metodzie gier dydaktycznych można wyróżnić metodę sytuacyjną i inscenizacji. Nauczanie
sytuacyjne polega głównie na zaznajamianiu ucznia z teoretyczną lub praktyczną sytuacją przez udostępnienie
mu np. opisu sytuacji, fragmentów filmu, czy cyklu przeźroczy, bądź też przez zorganizowanie obserwacji w
terenie, czy prowadzenie wywiadów i rozmów na określony temat. Następnie nauczyciel przekazuje uczniowi
polecenia dotyczące analizy przedstawionej sytuacji, lub też zgromadzenia dodatkowych danych, wykonania
pewnych prac (jak obserwacje, doświadczenia, zabiegi uprawowe, notatki, itp.), czy dokonania oceny postaw
osób związanych z daną sytuacją, oceny przydatności zastosowanych zabiegów, słuszności podjętych decyzji.
Analiza konkretnych sytuacji wyzwala inicjatywę uczniów, prowadzi do opracowaniu planu działania
obejmującego pewne zadania i sposoby ich racjonalnej realizacji. Kolejnym elementem omawianej metody
jest realizacja wytyczonych zadań np. prowadzenie obserwacji i doświadczeń. Dużą rolę w metodzie
sytuacyjnej odgrywa samokontrola, samoocena poprawności działania i jego efektów a także w razie
potrzeby korekta pewnych działań. W nauczaniu sytuacyjnym uczniowie samodzielnie zdobywają informacje
niezbędne w toku działania bądź potrzebne do przygotowania się do rzeczowej dyskusji. Nauczanie
sytuacyjne może wiązać się z organizacją pracy w grupach. Poszczególnym grupom przydziela się określone
zadania do wykonania w czasie lekcji lub poza lekcjami, np. w formie pracy domowej. W nauczaniu
sytuacyjnym wyłania się potrzeba integrowania wiedzy z zakresu różnych przedmiotów.