Kształcenie chemiczne na przestrzeni ostatnich lat uległo głębokim zmianom. Zmieniały się
koncepcje nauczania tego przedmiotu, inne były główne założenia dotyczące wiedzy chemicznej
jaką powinien opanować uczeń po ukończeniu danego szczebla edukacji. Koncepcje w dużej
mierze był uzależnione od kierunków polityki państwowej w danym okresie czasu, częściowo od
panującej mody oraz od panujących poglądów na temat roli chemii życiu człowieka. W założeniach
kolejnych koncepcji nauczania przechodzono coraz bardziej od dążenia do pamięciowego
opanowania przez ucznia faktów, do wyrabiania umiejętności wykonywania pewnych operacji
umysłowych. Analiza treści ogólnych programów kształcenia pozostawała czasami większej lub
mniejszej sprzeczności z wytycznymi do realizacji konkretnych treści przedmiotowych.
Innowacje zakresie kształcenia chemicznego są w pewnym sensie sterowane przez
ministerstwo. Czego dowodem jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 23 grudnia
2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego
w poszczególnych typach szkół rozporządzenie to zostało opublikowane w dniu 15 stycznia 2009.
Analizując ten dokument nasuwa się pytanie czy wprowadza on jakieś innowacje w zakresie treści
kształcenia. Nie chodzi o dołożenie dodatkowych treści ale o zastąpienie starych, nie aktualnych
już punktu widzenia naukowego treści, bardziej aktualnymi. W zakresie chemii trudno mówić o
jakiejś innowacji, gdyż podstawowe treści nie uległy zmianie względem poprzedniej podstawy
programowej, natomiast wyraźnie odstąpiono od aktualnych z punktu widzenia naukowego treści
na rzecz przestarzałych, w niektórych przypadkach są to treści z przed ponad 100 lat nieaktualne
już od kilkudziesięciu. Tych działań raczej nie można zaliczyć do innowacji. Innowacyjnością
tegoż programu jak wielu poprzednich miało być odejście od pamięciowego opanowania
materiału na rzeczy wyrabiania umiejętności oraz wykonywania pewnych operacji. Jedną z
takich umiejętności jest między innymi umiejętność odczytania informacji z tabel i zestawianie
ich a następnie wykorzystanie w toku rozwiązywania zadań problemowych. W chemii taką
tabelą był i jest układ okresowy pierwiastków chemicznych. Uczeń powinien umieć odczytać
symbol pierwiastka z układu okresowego gdzie w odpowiedniej kratce podane są jego nazwa i
symbol a następnie umieć go wykorzystać w pisaniu wzoru związku chemicznego. Innowacją
w tym zakresie w podstawie programowej jest dokładnie podanie, które symbole pierwiastków
uczeń ma znać i stosować do zapisywania wzorów. Czy taką zmianę nawiązującą do starych
metod nauczania, a powszechnie krytykowaną przez dydaktyków można uznać za innowacje?
Przykładów takich pseudo innowacji w podstawie programowej do nauczania chemii można by
wskazać jeszcze wiele.
Nie wdając się w dalszą krytykę podstawy programowej do nauczania chemii można
stwierdzić, że wymaga ona dużych innowacyjnych działań. Działania innowacyjne dotyczące
nauczania powinny w pierwszym rzędzie dotyczyć podstawowych założeń kształcenia
chemicznego. Należy w tych działaniach wyraźnie rozgraniczyć treści określane jako przydatne
w życiu codziennym od treści dających ogólne wyobrażenie o tym przedmiocie. Czytając obecną
podstawą programową można odnieść wyrażenie, że jest ona bliższa niż poprzednia ideom
herbartyzmu, gdyż wielu miejscach jest zbyt szczegółowo określenie co uczeń “ma potrafić”,
wraz z uszczegółowieniem wiąże się z wyraźnie kształcenie dyrektywne. Dlatego też program
powinien odwoływać się do idei progresywistów. Aby to zrealizować w umiejętnościach, które
powinien nabyć uczeń powinny się znaleźć określenia stwierdzające jaki problem jak zadania
problemowe powinien umieć rozwiązać uczeń. Przykładem takiego zapisu byłoby stwierdzenie:
uczeń na podstawie nazwy lub wzoru potrafi napisać równanie reakcji kwasu z wodorotlenkiem.
Z podstawy programowej wynika, że uczeń musi umieć napisać wzory sumaryczne czterech
wodorotlenków i siedmiu kwasów nieorganicznych, czy to jest innowacja idąca w kierunku
rozwiązywania problemów chemicznych?
Kolejne innowacje powinny objęć swym zasięgiem zakres przekazywanych treści
nauczania. Treści te należy tak zmienić, aby odpowiadały współczesnym poglądom panującym
w tej dziedzinie nauki. Oczywiście, że powinny one być dostosowane do możliwości odbioru
13