Jak sądzisz, na czym polega racjonalne gospodarowanie? Co jest niezbędne, aby racjonalnie postępować? Czy jest to gospodarowanie prowadzące do największych zysków? I co ma z tym wspólnego ekonomia?

Ekonomia

Ekonomia (z języka greckiego oikos – ‘dom’ i nomos – ‘prawo, reguła’; oikonomeo oznacza więc kierowanie domem) to nauka społeczna zajmująca się badaniem sposobów gospodarowania w sytuacji, kiedy potrzeby ludzkie są nieograniczone, natomiast ograniczone są czynniki potrzebne dla ich realizacji. Czynniki te, nazywane czynnikami produkcji, służą wytwarzaniu dóbr i usług zaspokajających te potrzeby. Starożytni Grecy stosowali tę definicję do określania efektywnych zasad funkcjonowania gospodarstwa domowego.

Ekonomia stara się odpowiedzieć na pytania: Co produkować? W jakich ilościach i w jaki sposób? W obrębie tej nauki występują następujące dziedziny:

• mikroekonomia, która zajmuje się badaniem ludzkich zachowań i wyborów w odniesieniu do względnie małych podmiotów, takich jak gospodarstwa domowe, firmy, gałęzie przemysłu lub pojedyncze rynki;
• makroekonomia, która zajmuje się całościowym funkcjonowaniem gospodarki, w przeciwieństwie do analizowania prawidłowości wyborów dokonywanych przez poszczególne podmioty. Na podstawie badań z zakresu mikroekonomii tworzy się w niej modele funkcjonowania całej gospodarki, które przedstawiają najważniejsze relacje łączące decyzje podejmowane przez podmioty w gospodarce.

Współcześnie, w warunkach nasilających się procesów globalizacji [odsyłacz do 2.8] oraz przy coraz silniejszym oddziaływaniu na gospodarkę krajową handlu zagranicznego, często wyróżnia się dodatkowy dział ekonomii – międzynarodowe stosunki gospodarcze. Dziedzina ta zajmuje się analizowaniem wpływu międzynarodowej wymiany handlowej na gospodarkę każdego kraju oraz na gospodarkę ogólnoświatową.

Podstawowe pojęcia ekonomiczne

Jednym z ważniejszych pojęć stosowanych w ekonomii jest pojęcie rzadkość dóbr. Oznacza ono ograniczoną ilość zasobów w stosunku do nieograniczonych potrzeb ludzi. Dobrami rzadkimi są np. złoto, samochody, sprzęt komputerowy. Ponieważ jest ich za mało w stosunku do potrzeb, ludzie muszą wybierać, które z nich, w jakiej ilości i jakimi sposobami chcą pozyskać i kto je otrzyma.

Przeciwieństwem dobra rzadkiego jest dobro wolne, czyli takie, które w warunkach naturalnych występuje w nieograniczonej ilości. Dobrem wolnym jest np. powietrze, które zaczęło być sprzedawane w miejscach, gdzie zanieczyszczenie powietrza jest wysokie (m.in. w miastach ogarniętych smogiem). Przykład powietrza wskazuje na to, jak ważne jest racjonalne gospodarowanie i dbanie o środowisko przyrodnicze. Współcześnie pojawia się coraz więcej dóbr, których celem jest wykorzystanie jak najmniejszej ilości zasobów, a które mogłyby zaspokoić potrzeby poszczególnych ludzi, całego społeczeństwa i gospodarki (np. energooszczędne świetlówki, ekologiczne domy, ekonomiczne samochody).

Kolejne pojęcie ekonomiczne – racjonalne gospodarowanie – oznacza osiąganie maksymalnie zadawalających efektów przy założonych nakładach (np. finansowych, czasowych) lub minimalizacji nakładów w celu osiągnięcia planowanego poziomu efektów. Warunkiem racjonalnego gospodarowania jest możliwość wyboru różnych sposobów rozwiązań problemów. Aby dokonać racjonalnego wyboru, trzeba się zastanowić, jakie zasoby mamy do dyspozycji, jaki mamy cel oraz w jakim czasie chcemy ten cel osiągnąć. Im więcej mamy wiedzy na ten temat, tym bardziej racjonalny będzie nasz wybór. Jest tak, ponieważ jeżeli przy podejmowaniu decyzji nasza wiedza na dany temat nie jest pełna, to nie na wszystko mamy wpływ i nie wszystko możemy przewidzieć.

Wszyscy korzystamy z zasad ekonomii. Pomagają nam one zapewnić jak najlepszy byt na podstawie dostępnych zasobów oraz zgromadzonych przez nas środków finansowych. Zwykle rodziny starają się w jak najbardziej ekonomiczny sposób rozdysponować środki finansowe pochodzące z osiąganych dochodów i, z myślą o przyszłości, odkładać ich część na realizację krótko- i długoterminowych celów.

Czynniki produkcji

Czynniki produkcji to posiadane przez społeczeństwo materialne lub niematerialne zasoby, których użycie w procesie produkcji pozwala wytworzyć nowe dobra w postaci towarów i usług. Najczęściej za najważniejsze czynniki produkcji uznawane są: ziemia, praca (siła robocza) i kapitał produkcyjny, przy czym w niektórych klasyfikacjach ziemię zalicza się do kapitału produkcyjnego.

Rola poszczególnych czynników produkcji zmienia się wraz z postępem cywilizacyjnym. Współcześnie, w kształtowaniu gospodarki opartej na wiedzy, podstawowym czynnikiem produkcji i wzrostu konkurencyjności podmiotów gospodarczych staje się wiedza. Jest ona coraz częściej wyróżniana jako odrębny czynnik produkcji.

Coraz ważniejsze znaczenie wiedzy w procesach gospodarczych powoduje, że w zarządzaniu przedsiębiorstwami zwiększa się rola kapitału intelektualnego. Do kapitału tego należy bogactwo powstałe z wiedzy zatrudnionych pracowników przedsiębiorstwa, zaangażowanych w stały proces przyrostu jego wartości. Wyróżnia się trzy podstawowe składniki kapitału intelektualnego:

• kapitał ludzki – wykształcenie, kompetencje, postawy, umiejętności i doświadczenie pracowników;
• kapitał strukturalny – procesy, systemy informatyczne, licencje, majątkowe prawa autorskie, marki, patenty, znaki towarowe, infrastruktura, strategie oraz kultura organizacyjna;
• kapitał relacyjny – relacje z interesariuszami, w tym zwłaszcza z klientami i dostawcami.

Umiejętnością racjonalnego wykorzystywania wszystkich czynników produkcji, łączącą je wszystkie, jest przedsiębiorczość.

Rycina 2.1. Czynniki produkcji.

	Ciekawostka ze świata
	Znane powiedzenie Miltona Friedmana: „Nie można zjeść ciastka i mieć ciastko” jest związane ze stosowanym w ekonomii pojęciem koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości). Pojęcie to odnosi się do wyboru dokonywanego w sytuacji, gdy istnieją ograniczone zasoby, które mogą być wykorzystywane do produkcji przynajmniej 2 różnych dóbr.

Ciekawostka ze świata

Ekonomista Alfred Marshall do trzech tradycyjnie wyodrębnianych czynników produkcji (pracy, ziemi, kapitału) dodał czwarty – organizację. Powodem tego była chęć uwypuklenia roli przedsiębiorców w procesie produkcji, ponieważ istnienie organizacji rozumianej jako metody łączenia pracy, ziemi i kapitału uzewnętrznia się właśnie przez działania przedsiębiorców. Uwzględnienie w analizach ekonomicznych takich elementów, jak organizacja i wiedza, na którą Marshall również wyraźnie wskazywał, umożliwia stworzenie takiej teorii czynników produkcji, która byłaby bliższa rzeczywistości.

Ciekawostka ze świata

Za twórców pojęcia kapitał ludzki uważa się amerykańskich ekonomistów T.W. Schultza i G.S. Beckera, którzy w latach 60. XX w. stworzyli teorię kapitału ludzkiego i pojmowali go jako zbiór cech, wrodzonych talentów, predyspozycji, postaw, wyznawanych wartości, nabytych umiejętności i wiedzy ludzi, które mogą być wzbogacane przez inwestycje. W późniejszym czasie powstało wiele różnych definicji kapitału ludzkiego. Niektóre z nich zaliczają do niego także zdrowie, energię witalną, tradycję i warunki, w których wychowywał się człowiek, a niektóre – nawet urodę.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Rodzaje zasobów; http://mfiles.pl/pl/index.php/Zas%C3%B3b]

Ćwiczenia

1.      Wyjaśnij pojęcie ekonomia.

2.      Omów na dowolnym przykładzie, na czym polega racjonalne gospodarowanie.