Jeden z działów Kodeksu pracy jest poświęcony obowiązkom pracodawcy i pracownika. Czy wiesz, na czym one konkretnie polegają? Czy znasz też prawa przysługujące obu stronom, w tym pracownikom młodocianym?

Obowiązki pracodawcy

W Kodeksie pracy ustanowiono, że pracodawca ma obowiązek m.in.:

• „szanować godność i inne dobra osobiste pracownika,
• zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami,
• organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy,
• organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie,
• przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy,
• zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie,
• ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych,
• stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe lub szkoły wyższej warunki sprzyjające przystosowaniu się do należytego wykonywania pracy,
• zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników,
• stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy,
• prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników,
• przechowywać dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach niegrożących uszkodzeniem lub zniszczeniem,
• wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego”.

Obowiązki pracownika

Pracownik jest zobowiązany przede wszystkim:

• „wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę,
• przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
• przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,
• przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych,
• dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
• przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
• przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego”.

Niektóre prawa pracowników

Pracownik ma prawo do:

• „godziwego wynagrodzenia za pracę,
• jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości,
• równego traktowania w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy,
• wypoczynku (w wymiarze: 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat; 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat),
• urlopu szkoleniowego, który przysługuje w wymiarze: 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych, 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego, 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego. Urlopu szkoleniowego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
• wynagrodzenia dodatkowego za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, w wysokości: 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony we wcześniejszym punkcie”.

Pracownicy młodociani

Pracownikami młodocianymi w rozumieniu Kodeksu pracy są osoby, które ukończyły 15 lat, a nie przekroczyły 18 lat. Trzeba jednak pamiętać, że pracodawcy mogą zatrudniać tylko te osoby młode, które ukończyły co najmniej gimnazjum lub przedstawią świadectwo lekarskie, które stwierdza, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Młodociana osoba, która nie posiada kwalifikacji zawodowych, może być zatrudniona tylko po to, by przygotować ją do zawodu.

Inne przepisy na temat zatrudniania pracowników młodocianych określają, że:

• „pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy,
• umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać w szczególności: rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy), czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego, sposób dokształcania teoretycznego, wysokość wynagrodzenia,
• pracownik młodociany jest zobowiązany: do dokształcania się w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum, jeżeli szkoły takiej nie ukończył; do dokształcania się w zakresie szkoły ponadgimnazjalnej lub w formach pozaszkolnych,
• młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac, praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego,
• młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia,
• czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę, czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę,
• młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej,
• młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych; z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych (w roku kalendarzowym, w którym kończy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat),
• młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych”.

Ciekawostka z Unii Europejskiej

W państwach Unii Europejskiej młodzi pracownicy najczęściej są zatrudniani w hotelach i restauracjach (22,7%) oraz w handlu (16,3%). Hotelarstwo i gastronomia znajdują się na 1. miejscu pod względem zatrudnienia młodych pracowników w 20 państwach Unii. [Dane raportu EU-OSHA — Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy; http://bookshop.europa.eu/pl/m-odzi-pracownicy-fakty-i-liczby-pbTE7606504/?CatalogCategoryID=Ke4KABstjN4AAAEj8pAY4e5L ]

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Strona Państwowej Inspekcji Pracy; www.pip.gov.pl] [Tekst o łamaniu praw pracowników w Chinach; http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/349028.html]

	W zgodzie z prawem
	[Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (DzU nr 21, poz. 94, z późn. zm.); http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU19980210094] [Strona Państwowej Inspekcji Pracy na temat praw w pracy; http://www.prawawpracy.pl/]

Ćwiczenia

1.      Korzystając z dostępnych informacji, ustal, gdzie w Twojej okolicy może zgłosić się osoba, której prawa pracownicze są łamane. Zapisz, ile kosztują usługi instytucji, z których może ona skorzystać.

2.      Wskaż przyczyny występowania w Kodeksie pracy przepisów ochronnych dotyczących zatrudniania osób młodocianych.