Wiesz już z poprzednich lekcji, czym jest rynek i kim są jego uczestnicy. Rozumiesz również, jak są realizowane przepływy zasobów rzeczowych oraz odpowiadające im przepływy finansowe. Teraz nadszedł czas, by dokładniej omówić mechanizm rynkowy.

Konflikt między kupującym a sprzedającym

Warunkiem zawarcia transakcji między kupującym a sprzedającym jest uzgodnienie ceny oraz reguł wymiany, na które zgadzają się obie strony. Tego typu sytuacjom zazwyczaj towarzyszy konflikt między kupującym a sprzedającym. Sprzedający chce bowiem uzyskać jak najwyższą cenę za oferowane towary lub usługi, by zyskać większe korzyści z wymiany. Kupujący natomiast chce zapłacić jak najmniej, ponieważ w jego wypadku to właśnie niska cena jest bardziej korzystna.

Konkurencja

Rozwiązanie konfliktów tworzących się na rynku umożliwia konkurencja. Jest to proces współzawodniczenia w zawieraniu transakcji rynkowych. Na rynku występuje zarówno konkurencja pomiędzy producentami, jak i między nabywcami. Sprzedający domagający się zbyt wysokiej ceny za swoje dobra tracą klientów na rzecz tych, którzy gotowi są sprzedać to samo dobro po niższej cenie. Podobnie kupujący mogą utracić szansę nabycia rzadkiego dobra w sytuacji, gdy ubiegnie ich inny klient gotowy zapłacić za to dobro wyższą kwotę. Najczęściej ceny na rynku ustalane są przez siłę oddziaływania konfliktu i konkurencji.

Popyt

Pojęcie popyt jest związane bezpośrednio z kupującym i jego zachowaniem na rynku. Jest to relacja między ceną dobra a jego ilością, którą konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w określonym czasie. Natomiast wielkość popytu na określone dobro to ilość tego dobra, którą konsument jest w stanie nabyć po danej cenie i w określonym czasie.

Wzajemne zależności między wielkością popytu na określone dobro a jego ceną określa prawo popytu. Mówi ono, że wielkość popytu na dane dobro zmienia się w przeciwnym kierunku niż jego cena. Wraz ze wzrostem ceny ilość sprzedawanego dobra spada. Jeżeli natomiast cena dobra spada, ilość sprzedanego dobra rośnie. Graficznym odwzorowaniem prawa popytu jest krzywa popytu.

Rycina 2.4. Krzywa popytu.

Wyjątki od prawa popytu

Zdarzają się sytuacje przeczące prawu popytu, tzw. paradoksy. Występują one na przykład wtedy, gdy rosnącej cenie określonego dobra towarzyszy wzrost rozmiarów popytu, i w sytuacji odwrotnej: gdy spadkowi ceny towarzyszy spadek wielkości popytu.

Paradoks Giffena dotyczy konsumentów o bardzo niskich dochodach oraz dóbr niższego rzędu, nazywanych dobrami Giffena. Według niego wzrost cen żywności powoduje, że konsumenci o niskich dochodach zwiększają zakup dóbr niższego rzędu (np. chleba, ziemniaków), zmniejszając równocześnie zakup innych dóbr żywnościowych (np. mięsa).

Paradoks Veblena dotyczy konsumentów o wysokich dochodach oraz dóbr luksusowych. W tym wypadku wyższa cena dobra powoduje wzrost popytu na to dobro ze względów snobistycznych.

Paradoks spekulacyjny jest związany z przewidywaniami dotyczącymi kształtowania się cen określonego dobra w przyszłości. W sytuacji, gdy przewidywany jest dalszy wzrost cen dobra, konsumenci kupują je na zapas, mimo że cena cały czas rośnie.

Efekt naśladownictwa (efekt owczego pędu) występuje wtedy, gdy konsumenci dokonują zakupu określonego dobra lub usługi albo powstrzymują się od zakupu pod wpływem zachowania innych nabywców. Paradoks ten wyjaśnia oddziaływanie mody na zachowania rynkowe konsumentów.

Czynniki oddziałujące na popyt oraz jego wielkość

Pamiętaj o tym, że pojęcia wielkość popytu i popyt różnią się pod względem znaczeniowym. Przez wielkość popytu należy rozumieć poszczególne punkty na krzywej stanowiące relację między ilością dobra a jego ceną. Czynnikiem, który wpływa na wielkość popytu, jest cena. Popyt natomiast to cała krzywa, czyli zbiór kombinacji ilości dobra i jego ceny. Czynniki wpływające na zmianę popytu na określone dobro (określane mianem determinant pozacenowych) to:

• zmiana dochodów konsumentów,
• zmiana cen dóbr substytucyjnych,
• zmiana cen dóbr komplementarnych,
• zmiana liczby i struktury ludności,
• moda, gusty, preferencje konsumentów,
• działania marketingowe.

Dobra substytucyjne (substytuty) to dobra, które mają podobne zastosowanie i podobną wartość użytkową. Mogą się one wzajemnie zastępować przy zaspokojeniu określonej potrzeby. Substytuty mogą zaspokajać tę samą potrzebę (np. masło i tłuszcze roślinne, kawa naturalna i kawa zbożowa, futro naturalne i futro sztuczne).

Dobra komplementarne są to dobra, które wzajemnie się uzupełniają przy zaspokajaniu potrzeb (np. samochód i benzyna, telewizor i antena, kawa i śmietanka, lewy but i prawy but).

Podaż

Podaż jest to relacja między ceną dobra a jego ilością oferowaną na rynku przez producentów. Prawo podaży wyjaśnia zależności między wielkością podaży określonego dobra a jego ceną. Mówi ono, że wielkość podaży danego dobra zmienia się w tym samym kierunku, co jego cena. Wyższej cenie dobra odpowiada większa ilość dobra dostarczana na rynek, natomiast niższa cena ogranicza wielkość podaży. Prawo podaży można przedstawić w formie graficznej w postaci krzywej podaży.

Rycina 2.5. Krzywa podaży.

Czynniki oddziałujące na podaż i jej wielkość

Pojęcia wielkość podaży i podaż różnią się znaczeniem tak samo, jak pojęcia wielkość popytu i popyt. Wielkość podaży to poszczególne punkty na krzywej, stanowiące relację między ilością dobra a jego ceną. Czynnikiem oddziałującym na wielkość podaży jest cena. Podaż natomiast to cała krzywa, czyli zbiór kombinacji ilości dobra i jego ceny. Determinanty wpływające na zmianę podaży na określone dobro (determinanty pozacenowe) to:

• koszty produkcji,
• przewidywania producentów co do zmiany cen i popytu w przyszłości,
• interwencjonizm państwowy,
• liczba przedsiębiorstw w branży,
• warunki naturalne, czynniki losowe,
• sezonowość produkcji,
• rozmiary importu i eksportu,
• realizowane inwestycje.

Rynek w równowadze

Oddziaływanie konfliktu i konkurencji sprawia, że mechanizm rynkowy działa prawidłowo i prowadzi do ustalenia równowagi na rynku. W sytuacji tej następuje ustalenie ceny równowagi rynkowej, czyli ceny, przy której wielkość popytu równa się wielkości podaży oraz wielkości równowagi, czyli ilości dobra, przy której nastąpiło ustalenie ceny równowagi rynkowej. Zanim to jednak nastąpi, na rynku może zaistnieć np. nadwyżka oznaczająca, że wielkość podaży określonego dobra jest większa od wielkości popytu na to dobro. Czasami występuje również niedobór, oznaczający, że wielkość popytu na dane dobro jest większa od wielkości jego podaży.

Rycina 2.6. Równowaga na rynku.

Ciekawostka z Unii Europejskiej

Istotnym elementem, sprzyjającym wzrostowi zarówno unijnej, jak i polskiej konkurencyjności, jest zawieranie przez Unię Europejską umów o strefach wolnego handlu (SWH) z państwami niebędącymi jej członkami. Zasadniczym celem tworzenia tych stref jest zwiększenie możliwości eksportowych producentów unijnych, w tym również polskich. Każda strefa wolnego handlu ma też zapewnić korzystne warunki dla sprzedaży polskich towarów i usług na rynkach pozaunijnych oraz ich konkurencyjność na rynku unijnym. Negocjacje dotyczące umów o wolnym handlu są prowadzone z wybranymi partnerami. Zgodnie z przyjętą przez Radę UE 13 listopada 2006 r. Strategią konkurencyjności Global Europe: competing in the world, o wyborze partnerów decydują m.in. takie elementy, jak: potencjał ich rynków, poziom ochrony unijnych towarów, w tym również rozpoczęte przez te kraje negocjacje o SWH z państwami lub regionami konkurującymi z UE. [http://www.mg.gov.pl/Wspolpraca+miedzynarodowa/Handel+zagraniczny/Umowy+handlowe] [http://wyborcza.pl/1,75477,13399152,Czy_UE_i_USA_stworza_strefe_wolnego_handlu_.html]

	Ciekawostka ze świata
	Jedną z najbardziej znanych osób, która wykorzystała działanie efektu owczego pędu dla potrzeb biznesowych, był Steve Jobs. Dzięki zastosowaniu odpowiednich technik marketingowych wywołał on modę na posiadanie iPhone’a. [http://netsuit.pl/efekt-owczego-pedu-%E2%80%93-konsument-za-konsumentem]

 

Ciekawostka ze świata

W latach 90. XX w. odrębnym obszarem ekonomii stała się ekonomia feministyczna. Przyczyniły się do tego działania założycieli Międzynarodowego Stowarzyszenia Ekonomii Feministycznej (International Association for Feminist Economics), wydającego pismo naukowe „Ekonomia Feministyczna” („Feminist Economics”). Ekonomia feministyczna jest nurtem interdyscyplinarnym, który łączy ekonomię z elementami socjologii, nauk politycznych, antropologii, psychologii i innych nauk pokrewnych. Jednym z pięciu głównych punktów wyjścia jest w niej stwierdzenie, że sukces ekonomiczny powinien być mierzony dobrobytem (jakością życia) ludzi, oznaczającym zarówno dystrybucję dochodu i majątku, jak również osobistych praw i wolności, oraz zaspokojenia różnorodnych potrzeb ludzkich. [http://rownosc.info/rownosc.php/dictionary/item/id/414]

Warto kliknąć i wiedzieć więcej

[Popyt a ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych; http://www.nbportal.pl/pl/np/artykuly/na_poczatek/dobra_substytucyjne_i_komplementarne; http://www.nbportal.pl/pl/np/artykuly/gospodarka/dobra-komplementarne; http://www.nbportal.pl/pl/np/artykuly/gospodarka/dobra-substytucyjne] [Zasada racjonalnego gospodarowania, efekt snobizmu;  http://www.wsz-pou.edu.pl/biuletyn/?strona=biul_ekon&nr=4&p=] [Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu – North American Free Trade Agreement (NAFTA); http://biurose.sejm.gov.pl/teksty_pdf_94/i-200.pdf; http://nczas.com/publicystyka/wolny-handel-bez-zbednej-biurokracji-nafta/]

Ćwiczenia

1.      Wyjaśnij, na czym polega działanie mechanizmu rynkowego.

2.      Przeanalizuj krzywą podaży, a następnie napisz, czy wskazuje ona dodatnią, czy – ujemną zależność między ceną a wielkością podaży. Uzasadnij swoją odpowiedź.