W gospodarce rynkowej rynek pracy jest regulowany przez prawo popytu i podaży. O wielkości podaży na rynku pracy świadczy liczba osób poszukujących pracy, natomiast o wielkości popytu – liczba wolnych miejsc pracy. Zwykle na rynku pracy istnieje nadwyżka podaży nad popytem, co prowadzi do zjawiska bezrobocia. Występuje ono wtedy, gdy brakuje pracy dla osób, które jej poszukują i są zdolne, by ją wykonywać.
Co wpływa na poziom podaży i popytu na rynku pracy?
Ze względu na to, że liczba miejsc pracy i liczba osób poszukujących pracy stale się zmienia, zmienia się też poziom podaży i popytu na rynku pracy.
Poziom podaży na rynku pracy jest uwarunkowany wieloma czynnikami, do których zaliczamy:
- system kształcenia dzieci i młodzieży,
- liczbę osób wyjeżdżających za granicę (migracje zewnętrzne),
- wysokość proponowanego wynagrodzenia,
- nastawienie poszukujących pracy do zmiany miejsca pracy.
Na poziom popytu na rynku pracy wpływają natomiast:
- stan gospodarki danego kraju oraz częstotliwość i kierunek podejmowanych zmian,
- zróżnicowanie występujących pracowników,
- wydajność pracy,
- wysokość proponowanych pensji.
Przyczyny nierównowagi na rynku pracy
Istnieje wiele przyczyn nierównowagi między podażą a popytem na rynku pracy. Jedną z najważniejszych z nich jest stan gospodarki w danym kraju czy regionie. Jeżeli sytuacja gospodarki się pogarsza, wpływa to na zmniejszanie się zapotrzebowania na produkty, co w konsekwencji powoduje zmniejszanie produkcji i zwolnienia pracowników. W niektórych przypadkach mówimy też o sezonowości ofert pracy ze względu na ich występowanie tylko w określonych miesiącach roku (np. zbiory owoców, do których zatrudnia się pracowników tylko w sezonie na te owoce).
Kolejną przyczyną nierównowagi na rynku pracy mogą być różnice strukturalne. Występują one wówczas, gdy bezrobotni reprezentują pewną grupę zawodową, np. stolarzy, a pracodawcy poszukują osób pracujących w innych zawodach, np. hydraulików. Na zachwianie równowagi na rynku pracy w regionie wpływać mogą także zwolnienia grupowe występujące w dużych zakładach pracy (miały one duże znaczenie np. w Polsce w okresie transformacji gospodarki [odsyłacz do 2.1]).
Stopa bezrobocia
Miernikiem określającym wielkość bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli udział bezrobotnych w ogólnej liczbie osób aktywnych zawodowo. Stopę bezrobocia obliczamy za pomocą wzoru:
b = B/S x 100%,
gdzie:
b – stopa bezrobocia
B – liczba bezrobotnych
S – liczba osób aktywnych zawodowo (liczba bezrobotnych + liczba pracujących).
Stopa bezrobocia w Polsce jest zróżnicowana w poszczególnych województwach. Najwyższa występuje w województwie warmińsko-mazurskim, a najniższa – w województwie wielkopolskim.
Rycina 4.1. Stopa bezrobocia rejestrowanego wg województw w Polsce w 2012 r.
[Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Mały rocznik statystyczny Polski 2013, Warszawa 2013, s. 166].
Rodzaje bezrobocia
W zależności od przyjętego kryterium mówi się o wielu rodzajach bezrobocia. Ze względu na przyczyny wyróżnia się bezrobocie:
- przymusowe – gdy poszukujący pracy nie może jej znaleźć,
- dobrowolne – gdy bezrobotny nie chce podjąć pracy, co może wynikać z wielu przyczyn, w tym na przykład z chęci otrzymywania zasiłków, gdyż mają one wartość wyższą niż oferowana pensja,
- sezonowe – dotyczy ono niektórych okresów w roku, w których pewne działalności nie występują (np. w rolnictwie),
- strukturalne – wynika z niedopasowania kwalifikacji bezrobotnych do potrzeb danego rynku pracy,
- frykcyjne – występuje, gdy bezrobotni poszukują lepszej pracy, w związku z czym przez jakiś czas pozostają bez pracy,
- technologiczne – występuje w efekcie postępu technologicznego, wpływającego na zastępowanie pracy ludzi pracą maszyn, urządzeń, komputerów,
- koniunkturalne (cykliczne) – jest spowodowane załamaniem gospodarki, jego zmiany następują w tempie zmian gospodarki.
Ponadto wyróżnia się bezrobocie:
- utajone (ukryte) – występuje np. wtedy, gdy pracę, którą mogłaby wykonać 1 osoba, wykonują 2 lub 3 osoby,
- jawne – wyraża je liczba osób zarejestrowanych jako bezrobotne w urzędach pracy,
- chroniczne – występuje, gdy grupa bezrobotnych przez długi okres nie może znaleźć pracy.
Skutki bezrobocia
Skutki bezrobocia przedstawiono w tabeli 4.1.
|
Skutki bezrobocia |
|
|---|---|
|
pozytywne: |
negatywne: |
|
|
Tabela 4.1. Pozytywne i negatywne skutki bezrobocia.
Walka z bezrobociem
Wyróżnia się 2 kategorie metod walki z bezrobociem:
- metody aktywne – walka z bezrobociem następuje przez instrumenty wspierające tworzenie nowych miejsc pracy, np. przez pomoc finansową w zakładaniu działalności gospodarczej,
- metody pasywne (łagodzenie skutków bezrobocia) – walka z bezrobociem jest prowadzona przez urzędy pracy, które organizują różnorodne szkolenia dla bezrobotnych oraz pomagają im w poszukiwaniu miejsc pracy.
|
|
Warto kliknąć i wiedzieć więcej |
|
[Stopa bezrobocia w wybranych krajach; http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/RS_maly_rocznik_statystyczny_2013.pdf] [Raport na temat bezrobocia wśród młodych ludzi; http://www.mpips.gov.pl/download/gfx/mpips/pl/defaultopisy/ [Informacje na temat zagranicznych rynków pracy: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej; http://www.mpips.gov.pl/praca/praca-za-granica/] [Artykuł na temat zatrudnienia w Unii Europejskiej (w języku angielskim); http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=101&langId=en]
|
Ćwiczenia
1. Korzystając z dostępnych źródeł informacji, ustal, jaka jest stopa bezrobocia w gminie, w której mieszkasz.
2. Wymień rodzaje bezrobocia występującego w miejscowości, w której mieszkasz, oraz w Twoim województwie. Podaj przyczyny tego stanu rzeczy.