Pojęcia wzrost i rozwój gospodarczy wydają się swoimi synonimami. Jednak czy na pewno można je stosować zamiennie? Czy jest konieczne, aby przedsiębiorca rozumiał, na czym polegają różne fazy cyklu koniunkturalnego i uwzględniał je w prowadzonej działalności gospodarczej?

Czym są wzrost i rozwój gospodarczy?

Wzrost gospodarczy w danym państwie polega na zwiększeniu produkcji dóbr i liczby świadczonych usług w krótkim czasie. Jest on zmianą ilościową, co oznacza, że nie towarzyszą mu zmiany struktury gospodarki. Rozwój gospodarczy to z kolei proces przemian ilościowo-jakościowych, polegających na zwiększeniu produkcji dóbr i liczby świadczonych usług w długim okresie i prowadzących do zmian w strukturze gospodarki. Rozwój gospodarczy dokonuje się przy zróżnicowanej dynamice przemian poszczególnych elementów gospodarki. Oznacza to, że produkcja niektórych dóbr czy świadczonych usług maleje lub zanika (np. ze względu na ich niską jakość, zmiany zapotrzebowania na nie na rynku), podczas gdy produkcja innych dóbr czy świadczonych usług znacznie wzrasta lub nawet pojawiają się nowe produkty lub usługi (np. związane z postępem technologicznym i zmianami oczekiwań konsumentów). Na rozwój gospodarczy wpływają:

• czynniki zewnętrzne, np.: procesy integracji europejskiej, postęp naukowy i technologiczny, rozwój informatyzacji, zmiany postaw konsumentów, zmiany kierunków wymiany handlowej;
• czynniki wewnętrzne, np.: zmiany polityki państwa, transformacja gospodarki, zmiany struktury demograficznej i społecznej.

Pojęcia wzrost i rozwój gospodarczy nie są tożsame. Dzieje się tak, ponieważ rozwój gospodarki może dokonywać się przy spadku lub nawet zaniku pewnych elementów (dziedzin) gospodarki, co przejawia się spadkiem niektórych wskaźników ekonomicznych (np. zatrudnienia w nierentownych sektorach gospodarki, eksportu niezaawansowanych technologicznie produktów).

Wskaźniki wzrostu gospodarczego

Najpowszechniejszym wskaźnikiem, który określa poziom rozwoju gospodarczego i jest stosowany w porównaniach międzynarodowych, jest produkt krajowy brutto w przeliczeniu na 1 mieszkańca (PKB). Jest to miara określająca wartość towarów i usług wytworzonych w gospodarce danego państwa w określonym czasie (np. w ciągu roku), podzielona przez liczbę jego mieszkańców (per capita).

Wzrost gospodarczy mierzy się również za pomocą wskaźnika rozwoju społecznego (HDI – ang. Human Development Index). Jest to syntetyczny miernik społeczno-ekonomicznego rozwoju państw, który zastał wprowadzony w 1993 r. przez Organizację Narodów Zjednoczonych dla celów porównań międzynarodowych. Na wartość tego wskaźnika składają się wskaźniki dotyczące: oczekiwanej długości życia, średniej liczby lat edukacji otrzymanej przez mieszkańców w wieku 25 lat i starszych, oczekiwanej liczby lat edukacji dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia oraz dochodu narodowego w przeliczeniu na mieszkańca. HDI daje szerszy obraz poziomu dobrobytu gospodarczego w państwach niż wskaźnik PKB, ponieważ w swojej strukturze uwzględnia także wskaźniki świadczące o jakości życia społeczeństwa.

Oprócz wskaźników PKB i HDI stosuje się inne syntetyczne mierniki innowacyjności gospodarki lub jakości kapitału ludzkiego [Kapitał ludzki to wiedza, umiejętności, zdolności i inne przymioty ludzi, które są istotne w procesach ekonomicznych.], przy czym współcześnie kapitał ludzki uznaje się za najważniejszy czynnik rozwoju gospodarczego, gdyż w coraz większym stopniu przyczynia się on do kształtowania gospodarki opartej na wiedzy (GOW). Gospodarka oparta na wiedzy jest to gospodarka, której rozwój dokonuje się głównie w wyniku tworzenia, przekazywania i praktycznego wykorzystania wiedzy i informacji. Konkurowanie państw, regionów, podmiotów gospodarczych, instytucji i poszczególnych jednostek, które we wcześniejszych latach dokonywało się w dużym stopniu na podstawie zasobów materialnych, jest w niej zastępowane konkurowaniem przez zasoby niematerialne, w tym głowie kapitał ludzki, wiedzę oraz nowe technologie.

 

Rycina 2.7. Zróżnicowanie wskaźnika PKB na 1 mieszkańca w 2011 r. w wybranych krajach.
[Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu]

Cykl koniunkturalny

Długotrwały wzrost gospodarczy nie zachodzi zawsze z takim samym natężeniem. Mówimy, że nakładają się na niego wahania cykliczne, czyli zmiany aktywności gospodarczej. Występujące na przemian okresy przyspieszenia i spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego noszą nazwę cyklu koniunkturalnego. Wahania cykliczne są typowe dla gospodarek rynkowych, dlatego celem polityki makroekonomicznej jest łagodzenie niekorzystnych konsekwencji spadku koniunktury na rynku. Na cykl koniunkturalny składają się następujące fazy:

• faza ożywienia, w czasie której wzrastają liczba inwestycji, spożycie oraz PKB, a zmniejsza się bezrobocie,
• faza rozkwitu, w trakcie której nadal szybko wzrastają liczba inwestycji, spożycie i PKB, a także zmniejsza się bezrobocie, jednak zwiększający się popyt prowadzi do narastania zjawisk nierównowagi gospodarczej, m.in. do wzrostu inflacji i deficytu handlowego,
• faza spowolnienia, podczas której zmniejsza się tempo wzrostu liczby inwestycji, spożycia i PKB, a jednocześnie wzrasta bezrobocie i zwiększa się liczba zjawisk nierównowagi gospodarczej (np. wzrost deficytu handlowego, czyli ujemnego salda w handlu zagranicznym powstałego w wyniku większego importu niż eksportu, wzrost inflacji),
• faza recesji, w czasie której zmniejszają się liczba inwestycji, spożycie i PKB, a wzrasta bezrobocie i zmniejsza się skala nierównowagi gospodarczej.

Rycina 2.8. Wykres cyklu koniunkturalnego.

Przedstawiony na wykresie modelowy przebieg cyklu koniunkturalnego nie zawsze pokrywa się z trendami występującymi na poszczególnych rynkach. Występuje on jednak najczęściej, co umożliwia z dużym prawdopodobieństwem prognozowanie przebiegu zdarzeń i podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.

Przyczynami zmian koniunkturalnych są m.in.: niedoskonałości mechanizmu rynkowego, zmiany uwarunkowań na arenie międzynarodowej, wojny, klęski żywiołowe, cykle polityczne (regularne zmiany polityki gospodarczej związane z wyborami i decyzjami polityków, którzy chcą pozyskać wyborców i zapewnić sobie reelekcję), zmiany prawne, zmiany demograficzne, postęp technologiczny, zmiany w konsumpcji i inwestycjach.

Europa 2020 – unijna strategia rozwoju

Strategia rozwoju gospodarczego Unii Europejskiej zakłada realizację 5 celów, które należy osiągnąć do 2020 r. Wyznaczone cele dotyczą:

• zatrudnienia – 75% osób w wieku 20–64 lat powinno mieć pracę;
• badań i rozwoju – 3% PKB UE powinno być przeznaczone na inwestycje w badania i rozwój;
• zmian klimatu i energii – emisję gazów cieplarnianych należy ograniczyć o 20% w stosunku do poziomu z 1990 r. lub o 30%, jeśli warunki będą sprzyjające; 20% energii powinno pochodzić ze źródeł odnawialnych; efektywność energetyczna powinna wzrosnąć o 20%;
• edukacji – udział młodych ludzi przedwcześnie porzucających naukę nie powinien przekraczać 10%, co najmniej 40% osób w wieku 30–34 lat powinno mieć wykształcenie wyższe;
• ubóstwa i wykluczenia społecznego – powinno nastąpić zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym o co najmniej 20 mln.

Ciekawostka z Unii Europejskiej

Udział ludności zagrożonej ubóstwem i wykluczeniem społecznym w ogólnej liczbie ludności w państwach UE w 2011 r. wahał się od 49,1% w Bułgarii do 15,3% w Czechach. W Polsce wartość tego wskaźnika wynosiła 27,2%. Zróżnicowanie udziału wydatków na działalność badawczo-rozwojową w PKB w 2011 r. w państwach UE przy średnim udziale 2,0%, wahało się od 3,8% w Finlandii do 0,5% w Rumuni i na Cyprze. W Polsce udział ten wynosił zaledwie 0,8% i wyprzedzaliśmy pod tym względem tylko Maltę, Łotwę, Słowację, Bułgarię, Cypr i Rumunię.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Strategia rozwoju UE Europa 2020; http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a- nutshell/targets/index_pl.htm] [Raporty Agendy ONZ do spraw Rozwoju dotyczące poziomu rozwoju społecznego państw na świecie; http://hdr.undp.org/en/] [Kapitał ludzki w Polsce w 2010 r.; http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13823_PLK_HTML.htm]

	W zgodzie z prawem
	[Polityka zatrudnienia w UE i wytyczne dotyczące strategii Europa 2020; http://eur- lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:0193:FIN:PL:PDF]

Ćwiczenia

1.      Wyjaśnij pojęcia wzrost gospodarczy i rozwój gospodarczy.

2.      Scharakteryzuj poziom rozwoju gospodarczego państw UE na podstawie wskaźnika PKB na 1 mieszkańca oraz wybranego przez siebie wskaźnika określającego potencjał społeczno-gospodarczy.